Almanya'nın önemli liman şehri Hamburg'da 1996 yılında resmen faaliyete geçen Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi, o tarihten bu yana deniz hukuku alanının gelişimi ve 1982 tarihli Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi'nin uygulanması ve yorumlanması gibi konularda, içtihatlarıyla belirleyici bir rol oynamıştır.Çalışmamızın ilk bölümünü, Mahkeme'nin yapısına ayırdık. Bu kapsamda Mahkeme üyeliklerinin dağılımı ve seçiminin yanı sıra Mahkeme üyelerinin imtiyaz ve bağışıklıklarına yer verdik. Ardından Mahkeme'nin daireleri ve işleyişine ilişkin bilgiler verdik. İkinci bölümde ise yukarıda belirttiğimiz gibi Mahkeme'nin yargı yetkisinin alt görünümlerini davalar eşliğinde inceledik. Mahkeme'nin hukuk yapma fonksiyonunun ve kararlarının zaman içinde yaşadığı dönüşümü göstermesi bakımından davaların öğretide yapılan analizler eşliğinde incelenmesinin faydalı olacağı kanaatindeyiz. Hem deniz hukukunun günümüzdeki konumunu hem de Mahkeme ile içtihadi anlamda tutarlı olup olmadığını göstermesi bakımından, yeri geldikçe Uluslararası Adalet Divanı'nın ve tahkim mahkemelerinin kararlarına da yer vermeye çalıştık. Bu doğrultuda, sadece Mahkeme'nin içtihatlarını değil, aynı zamanda konunun gerektirdiği ölçüde söz konusu diğer yargı mercilerinin kararlarının ilgili kısımlarını da inceleme konusu yaptık. Üçüncü bölümde ise, uluslararası uyuşmazlık çözümlerinde son yıllardaki zorlayıcı konulardan birisi olan yarışan yargı yetkisi meselesine Mahkeme ile bağlantılı şekilde yer vermeye çalıştık. Bu bölümün Mahkeme'nin uluslararası uyuşmazlık çözümleri sisteminde yerini göstermesi bakımından önemli olduğu düşüncesindeyiz.(GİRİŞTEN)
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
BİRİNCİ BÖLÜM
ULUSLARARASI DENİZ HUKUKU MAHKEMESİNİN YAPISI
I. Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesinin Kuruluşu ve Üyelerine İlişkin Kurallar
A. Mahkeme'nin Göreve Başlaması ve Hukuki Statüsü
B. Mahkeme'nin Kurulmasına İlişkin Tartışmalar
1. Mahkeme'nin Varlığı Aleyhindeki Görüşler
2. Mahkeme'nin Varlığı Lehindeki Görüşler
3. Görüşlere Yönelik Değerlendirmeler ve Mahkeme'nin Varlığının Günümüzde Daimî Yargı Mercilerine Yönelik Yaşanan Tartışmalar Işığında İncelenmesi
C. Mahkeme Üyeliklerinin Dağılımı ve Üyelerin Seçimi
D. Mahkeme'nin Üye ve Memurlarının Diplomatik İmtiyaz, Bağışıklık ve Ayrıcalıkları
II. Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesinde Dava İşleyişi ve Dava Daireleri
A. Mahkeme'nin Dava İşleyiş Süreci
B. Dava Daireleri
1. Basit Usul Dairesi (Chamber of Summary Procedure)
2. Mahkeme'nin Kurduğu Daimî Daireler
3. Uyuşmazlığa Özel Oluşturulan Ad Hoc Daireler
4. Deniz Dibi Uyuşmazlıkları Dairesi (Seabed Disputes Chamber)
İKİNCİ BÖLÜM
ULUSLARARASI DENİZ HUKUKU MAHKEMESİNİN YARGI YETKİSİ
I. 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi Uyarınca Uyuşmazlıkların Çözüm Sistemine Dair Genel Bilgiler
II. Mahkemenin Kişi Bakımından (Ratione Personae) Yargı Yetkisi
A. Anlaşma Yoluyla Özel Kişilerin Mahkemeye Başvurabilmesine İlişkin Tartışmalar
1. Özel Kişiler Arasındaki Anlaşmaların Mahkeme'nin Yargı Yetkisini Tesis Edebileceğini Savunan Görüş
2. Yalnızca Milletlerarası Nitelikte Anlaşmaların Mahkeme'nin Yargı Yetkisini Tesis Edebileceğini Savunan Görüş
3. Görüşlere Yönelik Değerlendirmeler
III. Mahkemenin Konu Bakımdan (Ratione Materiae) Yargı Yetkisi
IV. Uygulanacak Hukuk
A. Uygulanacak Hukukun Deniz Hukuku ile Sınırlı Olup Olmadığına İlişkin Tartışmalar
1. Uygulanacak Hukukun Deniz Hukuku ile Sınırlı Olmadığını ve Tarafların Hukuk Seçimi Yapabileceğini Savunan Görüş
2. Uygulanacak Hukukun Deniz Hukuku ile Sınırlı Olduğunu Savunan Görüş
3. Görüşlere Yönelik Değerlendirmeler
B. 1982 BMDHS m. 293'ün Kapsamının Sınırları: Uluslararası Hukukun Diğer Kaynaklarının İhlaline Dair Karar Vermenin Mümkün Olup Olmadığı Meselesi
1. Uyuşmazlığa Uygulanacak Hukukun Deniz Hukuku Kurallarının Dışına Taşmaması Gerekliliği
2. 1982 BMDHS Haricinde Uluslararası Hukukun Diğer Kaynaklarının İhlaline Dair Karar Vermenin Mümkün Olmadığı Görüşü
3. 1982 BMDHS Haricinde Uluslararası Hukukun Diğer Kaynaklarının İhlaline Dair Karar Vermenin Mümkün Olduğu Görüşü
C. Hukuki Karineler ile Ulusal ve Uluslararası Yargı Mercilerinin İçtihatlarına Başvurabilme
D. Mahkeme'nin Kararlarında Sıklıkla Kullandığı Kavram ve İlkelere İlişkin Birer Örnek
1. Gemi Kavramındaki Bütünlük Kuralı (Ship as a Unit Concept)
2. İnsani Mülahazalar İlkesi (Considerations of Humanity Principle)
V. Gemilerin ve Mürettebatının Derhal Serbest Bırakılmasına İlişkin Yargı Yetkisi
A. Balıkçı Gemilerine İkmal Yapılmasının Balıçılıkla İlişkili Faaliyet Sayılıp Sayılamayacağı Sorunu Çerçevesinde M/V Saiga (No. 1) Davası
1. Maddi Vakıalar
2. Hukuki Uyuşmazlıklar
3. Karara İlişkin Değerlendirmeler
B. Gemi ve Mürettebatının Serbest Bırakılması Usulünde İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi Şartının Olmaması ve Kefaletin Belirlenmesinde Mahkeme'nin Takdir Yetkisi Çerçevesinde Camouco Davası
1. Maddi Vakıalar
2. Hukuki Uyuşmazlıklar
3. Karara İlişkin Değerlendirmeler
C. Makul Kefaleti Oluşturan Unsurların Nihai Olup Olmadığı Hususu Bağlamında Monte Confurco Davası
1. Maddi Vakıalar
2. Hukuki Uyuşmazlıklar
3. Karara İlişkin Değerlendirmeler
D. Yasadışı Balıkçılığın Önlenmesine Dair Tedbirler ile Bu Yolla Avlanmış Balıkların Kefaletin Unsurları Olarak Sayılıp Sayılamayacağına İlişkin Tartışmalar Çerçevesinde Volga Davası
1. Maddi Vakıalar
2. Hukuki Uyuşmazlıklar
3. Karara İlişkin Değerlendirmeler
VI. Geçici (İhtiyati) Tedbirlere İlişkin Yargı Yetkisi
A. 1982 BMDHS m. 290/1 Uyarınca Geçici Tedbirleri Emretme Yetkisi
B. 1982 BMDHS m. 290/5 Uyarınca Geçici Tedbirleri Emretme Yetkisi
C. Mahkeme'nin Geçici Tedbirlere İlişkin Olarak Talep Üzerine Harekete Geçebilmesi ve Talepteki İstemlerle Bağlı Olmaması Durumu
D. Mahkeme'nin Daimi ve Özel Daireleri'nin Geçici Tedbirleri Emredebilmesi
E. Mahkeme'nin Emrettiği Geçici Tedbirlerin Bağlayıcılığı Konusu
F. 1982 BMDHS m. 290/1 Uyarınca Mahkeme'nin Geçici Tedbir İçtihatlarına İlişkin Örnek Davalar
1. Tavsiye Niteliğinde Geçici Tedbir İçeren M/V Saiga (No. 2) Emri
G. 1982 BMDHS m. 290/5 Uyarınca Mahkeme'nin Geçici Tedbir İçtihatlarına İlişkin Örnek Davalar
1. Deniz Çevresinin Korunmasına İlişkin MOX Plant Geçici Tedbir Emri
2. Savaş Gemilerinin İçsulardaki Yargı Bağışıklığına İlişkin ARA Libertad Geçici Tedbir Emri
3. Sıcak Takip ve Gemi Kavramındaki Bütünlük Kuralı Çerçevesinde Arctic Sunrise Geçici Tedbir Emri
VII. Uyuşmazlığın Esasına Dair Zorunlu Yargı Yetkisi
A. Konu Bakımından Yetkisizlik ve Hakkın Kötüye Kullanılması Tartışmaları Bağlamında M/V Louisa Davası
1. Maddi Vakıalar
2. Hukuki Uyuşmazlıklar
3. Karara İlişkin Değerlendirmeler
VIII. Seçimlik (İhtiyari) Yargı Yetkisi
A. Özel Anlaşma (Special Agreement) Yoluyla Yargı Yetkisinin Tesisi
B. Başvuruya Karşı Tarafın Rıza Göstermesi (Forum Prorogatum) Yoluyla Yargı Yetkisinin Tesisi
IX. Danışma Görüşü Verme Yetkisi
A. Mahkeme'nin Danışma Görüşü Verme Yetkisi Olup Olmadığına İlişkin Öğretideki Görüşler
B. Alt Bölge Balıkçılık Komisyonu'nun Mahkeme'ye Danışma Görüşü Amacıyla Yaptığı Başvuru
C. Devletlerin Yazılı Beyanlarında Mahkeme'nin Yetkisine İlişkin İki Farklı Görüşe Birer Örnek: Almanya ve Birleşik Krallık'ın Yazılı Beyanları
D. Mahkeme'nin Danışma Görüşü Vermeye Yetkili Olup Olmadığına Dair Kararı
E. Mahkeme'nin Danışma Görüşü Kapsamındaki Cevapları
F. Mahkeme'nin Verdiği Danışma Görüşü ile İlgili Değerlendirmeler
1. Yargıçların Değerlendirmeleri
2. Doktrindeki Değerlendirmeler
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ULUSLARARASI DENİZ HUKUKU MAHKEMESİ PERSPEKTİFİNDEN YARIŞAN YARGI YETKİSİ SORUNSALI
I. Uluslararası Yargı Mercileri Arasında Yarışan Yargı Yetkisinin Meydana Geliş Nedenleri
II. Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi'nin Diğer Yargı Mercileriyle Yarışan Yargı Yetkisi Kapsamında Karşılaştığı Sorunlar
A. Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi'nin 1982 BMDHS-Dışı Hukuk Belgelerindeki Uyuşmazlık Çözüm Usullerine Yaklaşımı ve Buna Yönelik Eleştiriler
B. Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi ile Uluslararası Adalet Divanı Arasında Yarışan Yargı Yetkisi
C. Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi ile Dünya Ticaret Örgütü Uyuşmazlık Çözüm Mekanizması Arasında Yarışan Yargı Yetkisi
D. Yarışan Yargı Yetkisinde Madalyonun Öteki Yüzü: Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Arasındaki İlişki Kapsamında Bir Örnek
SONUÇ
KAYNAKÇA