Doktora tezi olarak hazırlanan bu çalışmanın konusunu, Türk hukukuna 6/12/2012 tarihinde yürürlüğe giren 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu'nun 78 inci maddesinde düzenlenen merkezi karşı taraf (MKT) uygulaması oluşturmaktadır. Finansal piyasaların özellikle ekonomik kriz dönemlerinde olumsuz etkilenmemeleri veya minimum düzeyde zarar ile işlevlerini sürdürmeleri bakımından MKT sisteminin hukuki temellerinin sağlam bir zemin üzerine inşa edilmesinin önemi büyüktür. Bu nedenle, çalışmada esas olarak MKT üyelik sözleşmesi ile bu sözleşmenin temelindeki ilişkinin hukuki niteliği tespit edilmeye çalışılmıştır.
MKT sisteminin aktif bir şekilde kullanılması durumunda, hem sisteme üye olan banka ve yatırım kuruluşları açısından zaman ve para tasarrufu sağlanacak hem de sistemik riskin ortaya çıkması engellenebilecektir. Başka bir ifade ile, sisteme ilişkin takas kurallarının net bir şekilde belirlenmemesi, özellikle konunun yargıya intikal etmesi durumunda zaman (dosyanın bilirkişilere gönderilmesi) ve para kayıplarına (uzman mütalaalarına ihtiyaç duyulması) neden olabilecektir. İşte, etkin bir MKT uygulaması sayesinde karşı taraf kredi riski kontrol altına alınarak, piyasalara duyulan güvenin artmasını ve dolayısıyla sistemik riskin de azalmasını sağlamak mümkündür. Çalışmada ayrıca takas süreci, takas kuruluşları, tezgah üstü türev araçların merkezi takası gibi konular ayrıntılı olarak incelenmiştir. Konuya ilişkin Avrupa Birliği ve Amerikan hukuku düzenlemeleri karşılaştırmalı olarak incelenmiş olup, bu incelemelerde Türk hukukuna ait özellikler göz ardı edilmemiştir.(ARKA KAPAKTAN)
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
I. KONUNUN SUNUMU
II. İNCELEME PLANI
BİRİNCİ BÖLÜM
ÖDEME SİSTEMLERİ VE TAKAS İŞLEMLERİ
§1. ÖDEME SİSTEMLERİ
I. Ödeme Sistemi Kavramı
II. Ödeme Sistemlerinin Önemi
III. Ödeme Sistemlerine İlişkin Sınıflandırma
IV. Ödeme Sistemlerinde Temel İlkeler
V. Merkez Bankalarının Ödeme Sistemleri Alanındaki Rolü
VI. Türkiye'de Ödeme Sistemlerinin Hukuki Altyapısı ve TCMB'nin Rolü
§2. TAKAS İŞLEMLERİ
I. Takas Sistemlerinin Ortaya Çıkışı
II. Takas Süreci Hakkında Genel Bilgi
III. Takas Etkinliği ve Güvenirliliği
IV. Takas Sürecinde Ortaya Çıkabilecek Olan Riskler
§3. TAKAS İŞLEMLERİNE İLİŞKİN YABANCI HUKUK UYGULAMALARI
I. Takas İşlemlerine İlişkin Yabancı Hukuk Düzenlemeleri ve Uygulamaları
II. Uluslararası Düzeyde İşlem Yapan Bazı Takas Kuruluşları
İKİNCİ BÖLÜM
MERKEZİ TAKAS KURULUŞLARI ve MERKEZİ TAKAS KURULUŞU OLARAK TAKASBANK
§1. GENEL OLARAK TAKAS KURULUŞLARI
I. Takas Kuruluşları ve İşlevleri
II. Takas Kuruluşlarına İlişkin Tarihçe
III. Takas Kuruluşlarının Önemi
§2. TÜRK HUKUKUNDA MERKEZİ TAKAS KURULUŞLARI
I. Genel Olarak
II. Merkezi Takas Kuruluşlarına İlişkin Temel Düzenlemeler
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MERKEZİ KARŞI TARAF UYGULAMASI VE MERKEZİ KARŞI TARAF ÜYELİK SÖZLEŞMESİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ
§1. GENEL OLARAK MERKEZİ KARŞI TARAF UYGULAMASI
I. Merkezi Karşı Taraf Anlam ve Önemi
II. Merkezi Karşı Taraf Yapısı ve Yönetimi
III. Merkezi Karşı Taraf Sürecinde Taraflar Arasındaki Temel İlişkiler
IV. MKT Uygulamasının Avantaj ve Dezavantajları
V. MKT Uygulamasında Merkez Bankalarının Rolü ve Önemi
§2. TÜRK HUKUKUNDA MERKEZİ KARŞI TARAF UYGULAMASI
I. Genel olarak
II. Merkezi Karşı Taraf Uygulamasına İlişkin Düzenlemeler
III. Merkezi Karşı Taraf Uygulamasında Esas Alınan Modeller
§3. MERKEZİ KARŞI TARAF OLARAK TAKASBANK
I. Genel Olarak Takasbank'ın Merkezi Karşı Taraf Olması
II. Bir Banka Olarak Takasbank'ın Merkezi Karşı Taraf Olması ve Sermaye Yeterliliği Sorunu
§4. TÜRK HUKUKUNDA MERKEZİ KARŞI TARAF ÜYELİK SÖZLEŞMESİ VE HUKUKİ NİTELİĞİ
I. Genel Olarak Merkezi Karşı Taraf Üyelik Sözleşmesi
II. Merkezi Karşı Taraf Üyelik Sözleşmesinin Tarafları
III. Merkezi Karşı Taraf Üyelik Sözleşmesinden Doğan Hak ve Yükümlülükler
IV. Merkezi Karşı Taraf Üyelik Sözleşmesinin Hukuki Niteliği
V. Merkezi Karşı Taraf Uygulamasında Kullanılan Yöntemler
VI. Merkezi Karşı Taraf Üyelik Sözleşmesinin Sona Ermesi
§5. MERKEZİ KARŞI TARAF ÜYELİK SÖZLEŞMESİNİN TEMELİNDEKİ İLİŞKİNİN (ROL ÜSTLENME) HUKUKİ NİTELİĞİ
I. Genel Olarak
II. Merkezi Karşı Taraf Üyelik Sözleşmesinin Temelindeki İlişkinin Hukuki Niteliğine İlişkin Görüş ve Değerlendirmemiz
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TEZGAH ÜSTÜ PİYASALARDA İŞLEM GÖREN TÜREV ARAÇLARIN MERKEZİ TAKASI
§1. GİRİŞ
§2. TÜREV ARAÇLAR ve TEZGAH ÜSTÜ PİYASALAR
I. Türev Araçlara İlişkin Bazı Teknik Kavramlar ve Açıklamalar
II. Türev Araç Çeşitleri
III. Türev Araçlara İlişkin Piyasa Çeşitleri
IV. Tezgah Üstü (OTC) Piyasalar ile Organize Piyasalar (Borsalar) Arasındaki Farklar
V. Tezgah Üstü Türev Piyasalara İlişkin Reformlar
§3. TEZGAH ÜSTÜ PİYASALARDAKİ RİSKLER ve RİSK YÖNETİM MEKANİZMALARI
I. Tezgah Üstü Piyasalardaki Riskler
II. Tezgah Üstü Türev İşlemlere İlişkin Risk Yönetim Mekanizmaları
§4. TEZGAH ÜSTÜ TÜREV ARAÇLARIN MERKEZİ TAKASI
I. Genel Olarak Türev Araçların Merkezi Takası
II. Türev Araçların Takasında Merkezi Karşı Tarafların Rolü
III. Tezgah Üstü Türev Araçların Takası
IV. Tezgah Üstü Türev Araçların Merkezi Karşı Taraf Aracılığı ile Takasına İlişkin Ortaya Çıkması Muhtemel Sorunlar
SONUÇ
KAYNAKÇA